Kaléta
Kaléta ɔ ayihundida ɖe wɛ bo nyi ayiɖeɖ'ayi nu bɔ e nɔ cyɔn nu do nukun mɛ ɖ'afɔligbé Benɛ tɔn. Nu nɛ ɔ, Aguda lɛ tomɛ dɔn wɛ tɔgbo mitɔn lɛ hɛn sin.
Tan[wlǎn nú | wla nú ɖoɖo ɔ]
Agùdà gbéjí wɛ nǔ wíwà kaletà tɔ̀n tíìn ɖe jɛ̀ nùkɔ̀n , bɔ̀ è wa hɛ̀n wá Benɛɛ yíkúngbàn ɔ jí ɖò xwe 1830 kpodó 1935 kpó . Mɛ̀ ɖebǔ jló ɔ , é nǎ bló kalétà, mɛ̀xó, jɔ̀wùnjɔ̀jà alǒ yɔ̀kpɔ́vú. Ɖò kàletà núwíwà ɖokpo domɛ ɔ, è nɔ mɔ̀ mɛ̀ e cyɔ́n nǔ ɔ lɛɛ e, hǔnxótɔ́, nǔ tɛnmɛ tɛnmɛ xòtɔ́ lɛɛ bɔ ye nɔ̀ zɔ̀n dó kpɔ́.
E nɔ̀ mɔ̀ kalétà ɖò núxíxò ɖò xwè hwenù lɛɛ kpódó agùn kple dó ɖe ayìɖ'ayǐ hwénù lɛɛ kpó. Nàtaagbe ɔ, vì lɛɛ nɔ̀ cyɔ́n kalétà bó nɔ̀ gbɔ̀n xwégbè xwégbe, lòbo nɔ̀ jì hàn é e kò nɔ̀ jì nú kalétà núwíwà lɛɛ e kpo nǔxíxò kpó.
Yě gbɔ̀n xwé lɛɛ gbè bó xònǔ bó ɖúwè ɔ, è nɔ̀ ná yěe akwɛ́ abǐ nùdánnú ɖé lɛɛ, bɔ̀ yě mɛ̀ è bló kalétà núxíxò lɛɛ bǐ nɔ̀ wá má ɖò yě ɖee tɛ́ntìn.
Nú yě xònǔ kpé ɖò fí ɖé ɔ, yě nɔ̀ jì kúdídó hàn, bɔ̀ kàlétà ɔ́ nɔ̀ lɛ ɖúwe, dó ɖè xòmɛ̀hùnhùn yě mɛ̀ e xònǔ, bɔ̀ e nánǔ lɛɛ tɔ̀n xlɛ́.
Ninɔ̀mɛ̀ tɔ̀n kpó mɛ̀ e wɛ̀ é kpó[wlǎn nú | wla nú ɖoɖo ɔ]
Kàléta ɔ gbɛ̀tɔ́ wɛ, bó nɔ̀ dó awù e hɛn ɔ, é ná dó nǔkíkò nú mɛ e, lobò nɔ̀ sɔ́ ɖiɖe kaléta tɔ̀n cyɔ́n nùkún mɛ ɖò nǔxíxò kalétà lɛ tɔ̀n hwenu.
Súnnù wɛ nɔ̀ yáwǔ cyɔ́n kalétà, bó kà nyí mɛɖé bó nɔ̀ segàn.
Nyɔ̀nùví lɛɛ nɔ̀ xwèdó mɛ è nɔ̀ dó gùngùn nú nǔxíxò lɛɛ lobò nɔ̀ jìhàn.
Yɔ̀kpɔ́vú lɛɛ kpó jɔ̀wunjɔ̀jà lɛɛ kpó wɛ e nɔ̀ mɔ̀ hwɛ̀hwɛ̀ bɔ̀ yě nɔ̀ cyɔ́n kaléta.
Bóná dó nɔ̀ kalétà gbɛ́tà ɖé mɛ ɔ, è ɖò ná nyɔ́ wèɖú lòbò túùn hànjì, ɖó wàlɔ̀ wɛ̀ kò nyí bɔ̀ mɛxó lɛɛ kò sɔ́ ɖótè sín hwèxónù.
Mɛ tɛnmɛ tɛnmɛ è nɔ̀ mɔ̀ ɖò kalétà gbɛtà mɛ lɛ[wlǎn nú | wla nú ɖoɖo ɔ]
Bónú ayì ɖè ɖ'áyǐ núwíwà kaléta tɔ̀n ɔ ná dó sìxú víví ɔ, gbɛtɔ́ dònù ɛnɛ mɔ̌ wɛ̀ e nɔ̀ mɔ.Yě ɖie:
- Mɛ e cyɔ́n kàlétà ɔ, é nɔ́ dó ɖɛ̌kàn, alɔ̀góde kpódó avɔ̀ vúnvún kpo. E nɔ́ cyɔ́n ɖiɖe ɔ dó nùkúnmɛ bó kà nyí weɖútɔ́ tàjí e ɖò gbɛtà ɔ nu e.
- Hànjìtɔ́ lɛ, yě wɛ nɔ̀ dóhaǹ bó nɔ jì hàn lɛ ɖò nǔxíxò lɛ hwenù.
- Mɛ è kp'acɛ ɖò gbɛ̌tà ɔ nù e, e wɛ nyí mɛ nùkɔ̀ntɔ̀n e nɔ̀ yáwǔ dóhàn ɖò nùxíxò lɛ hwenu e.
- Nùxótɔ́ lɛ, yè wɛ̀ nɔ̀ xò hǔn, gànkwékwé, àsán kpánu kpó nǔ ɖevo ɖevo lɛ kpó.
- Nùxó
Nùxíxò gɛnnyìgɛnnyì dó ɖù kaleta xwe[wlǎn nú | wla nú ɖoɖo ɔ]
E nɔ̀ bló nùxíxò e nyí kaletà tɔ̀n bó lɛ nyí agùdà lɛ tɔ̀n e xwèwú xwewú ɖò glexwé, bóná dó hɛ̀n nǔnyɔ̀wà dòdó nɛ ɔ dó te lobo kà ɖexwlɛ́ hwɛhwɛ nú ní mà wá bú o.
Lèxwelé 2017 wɛ è blǒ kaléta núxíxò 14(w'ɛnɛ) gɔ ɔ.
Akwɛ́ sín alì[wlǎn nú | wla nú ɖoɖo ɔ]
Akwɛ́ é Katéta nɔ cyán ɔ, é nɔ zan bo do nɔ du xwè na. É na tɔ avɔ lobo na tɔ kpodo akwɛ́ yétɔn kpo.
Ɖiɖè Kaléta tɔn ɖé lɛ[wlǎn nú | wla nú ɖoɖo ɔ]
-
Kaléta nuxixo ɖo Gléxwé ɖo xwe 2017 tɔn mɛ. -
Kaléta nuxixo ɖo Gléxwé ɖo xwe 2017 tɔn mɛ. -
Kaléta ɖo aximɛ -
Nuxotɔ é nɔ xwèdo Kaléta lɛ é
