Agbò
Agbò‚ gbɔ̌ bǔ nɔ ɖé wɛ bó nɔ nyí buffle ɖò flanségbè mɛ.
Tínmɛ tɔn
[wlǎn nú | wla nú ɖoɖo ɔ]Xókwín “agbò” ɔ gosín Italie gbè mɛ bó nɔ nyí bufalo, bɔ élɔ gosín glɛki gbè mɛ bo nɔ nyí “lèwé”, “nyibú gběmɛ tɔn”. Kplékplé agbo e tiìn lɛ é bǐ sín kún wɛ gosín Asie gbé jí bó nyí ɖokpó ɔ. Xwè kanwè-kò mɔkpán hwenu wɛ vogbigbɔn lɛ wá jɛ tíntíin jí káká jɛ égbè bó wá zὲ vɛ ɖέ: agbò Asie gbé jí tɔn lɛ kpó agbò Aflika gbé jí tɔn lɛ kpó, bó nyí wunmɛ vòvò Bubalus (Hamilton Smith, 1827) kpó Syncerus (Hodgson, 1847) kpó.
Ɖibla yì agbò lǐvi ɖokpó mɔ wɛ tíin ɖò Aflika gbé jí, bɔ atɔn ɖò ɛnɛ jí ɖò yě mɛ ɖò ayǐ e jí è cyɔn alɔ dó ɖò tofɔligbè Sahara tɔn mɛ káká jɛ dogbó afɔgokɔ Afrika (Afrique Australe)tɔn jí.
Agbò asú e ko sù lɛ nɔ dà nǔdagàn 700 jὲ 900, lò ɔ asì lɛ nɔ dà nǔdagàn 500 mɔ ɖò bǎ mɛ. Ényí è jlɛ sín abɔflo tɔn tà ɔ, asú lɛ nɔ ɖì gà yì 1,70 mɛtlu ɖò 3,50 mɛtlu nú gà tɔn bǐ. Agbò asì lɛ, sín abɔflo yětɔn tà nɔ ɖì gà bo nɔ yì 1,40 mɛtlu ɖò 2,50 nú gà yětɔn tɔn bǐ. Kpɔ wɛ nyí nǔwlíkanlin e nɔ y’à gbà agbò wú ɖò Asie gbé jí é, bɔ kínnikínni nɔ nyà gbě tɔn ɖò Aflika gbé jí; nûwlíkanlin énɛ lɛ ɔ, agbò e ɖò vǔ lɛ é kpódó ée ko wà ɖaxó tawun lɛ é kpó ée ɖò azɔn jɛ wɛ lɛ é kpó kέɖέ wú jέnn yě nɔ kpé. Agbò e sávɔ, bó ɖó agbɔn bɔ hlɔnhlɔn ɖò wǔtú yětɔn lɛ é ɔ, asú lɛ nɔ hɔn wezùn nú 30 km/h, bɔ asì lɛ nɔ hɔn wezùn nú 55 km/h, ɖó yědɛ lɛ fúɖá hú asú lɛ wútu. Yě hwè tè gè wú ɖò wezùn nu ɖò amaɖùgbɔ gègé kpá có, yě ɖó agbɔn ɖò gbɛmɛ bó nɔ dó jɛ hùn dó yěɖée lɛ jí kpódó zò yětɔn agbɔnnɔ lɛ kpó. Agbò Aflika tɔn lɛ nɔ nɔ kpɔ ɖò gbɛtà mɛ, nɔ lín fɔn gǔ ǎ bó nylá hùn nǔ jɔ nǔ tɔn, bó nɔ kpéwu bó nɔ hù kínnikínní kpó gbětɔ kpó bǐ.